Een week vol begrafenissen

Malo e lelei!

Het is weer een tijdje geleden. Heb elke keer geen zin of geen tijd om naar het internetcafe te lopen. En als ik er heen loop is het weer eens gesloten. Daarnaast heb ik soms een interview op de tijd dat het internetcafe opent (3 uur ’s middags) en ’s avonds wil ik niet in mijn eentje in het donker lopen nadat verschillende mensen tegen mij zeiden dat ik niet alleen in het donker moest lopen. Daarnaast was het afgelopen week elke dag regen (is nu regenseizoen) en ben ik gewoon lui.

Heb nu in totaal 13 interviews gedaan met mannen en vrouwen in verschillende leeftijdscategorien. Waar soms zeer interresante informatie naar voren kwam. Ik kreeg soms andere zaken te horen dan voorheen. Het is gebleken uit al mijn interviews dat het voornamelijk het geld is of soms studie waarom ze besluiten te migreren naar het buitenland. Ik heb nu zes mannen geinterviewd en zeven vrouwen, drie in de leeftijdscategorie van 60+, een in de categorie 50-60, drie in de categorie 40-50, vier in de categorie 30-40 en twee in de categorie 20-30. Dit is toevalligerwijs een aardige spreiding. Omdat ik besloten had ook te spreken met deporteerden kon ik iemand die eerst afgevallen was nu wel interviewen. Ik wist dat zij gedeporteerde was van vrienden en mijn sleutelinformanten. Na haar gevraagd te hebben haar te interviewen en ze ja zei ben ik het interview af gaan nemen. Ten eerste wou ze niet dat het opgenomen werd op recorder, dus maakte ik aantekeningen. Ten tweede wilde ze de televisie niet uitzetten en had ze zoals het er naar uitzag niet echt veel zin in het interview. Maar toen we begonnen beantwoorde ze wel mijn vragen, al was het niet met veel enthousiasme en keek ze soms naar de tv. Omdat ik van mijn omgeving gehoord had dat ze gedeporteerde was vroeg ik haar daarnaar, maar toen zei ze dat ze niet gedeporteerd was. Ik vroeg het enkele keren tijdens het interview, maar ze ontkende het keer op keer. Haar hele verhaal waarom ze was teruggekomen was ook anders dan dat van een gedeporteerde, ze zei dat het haar eigen keuze was en ze terug was gekomen nadat ze de kerst had doorgebracht in Tonga en het zo leuk vond hier dat ze besloot te blijven. Ik vraag me af of ze alles gelogen heeft. Ik heb wel onafhankelijk van vier verschillende mensen in de omgeving gehoord dat ze gedeporteerd is, dus ik ga er vanuit dat de geinterviewde heeft gelogen. Het kan ook zijn dat er verhalen over haar de ronde doen die niet waar zijn. Eerst dacht ik als de geinterviewde liegt dan maakt het mijn interview ongeldig en niets waard, maar het tegendeel is waar. Als ze inderdaad gelogen heeft over haar deportatie dan zegt dat ook wat over hoe zij of anderen hierover denken. Ze kan zich schamen over het feit dat ze gedeporteerd was, misschien ziet ze het als falen.

Verder had ik een ander bijzonder interview. Sia had me hieraan geholpen. Ze bleek een medicijnvrouw of heks te zijn die leefde in een klein hutje in het moeras met enkel twee bedden en wat kleren (ik denk dat het even groot was als Jolien haar kamer (= 10 m2 of zo), het leek net of ik in een film was gestapt. Er groeide haar op haar kin, ze miste wat tanden. Ze maakt traditonele Tongaanse medicijnen vanuit planten en dergelijke die de natuur haar leveren. Verder komen mensen naar haar toe als ze een probleem hebben, ook anders dan medisch. Een geest spreekt dan met haar en vertelt wat er aan de hand is De vrouw kon alhoewel ze 7 jaar in Nieuw Zeeland heeft gewoond geen engels en dus was Sia mee als tolk. Bij een ander interview heeft ze ook als tolk gefungeerd, bij een vrouw die 25 jaar op Honolulu heeft gewoond en die dan nog geen goed engels kan! De medicijnvrouw begon metteen te spreken tegen mijn vriendin. Ze zei blijkbaar (zo hoorde ik later) dat Sia een probleem had en vroeg of we daarom waren gekomen, mijn vriendin begon uit te leggen dat we waren gekomen om haar te interviewen en ik begon met mijn vragen die mijn vriendin vertaalde en vice versa. Soms praatte de vrouw lange tijd en was de vertaling maar kort. Gelukkig heb ik het opgenomen en kan ik het misschien met Sia of iemand anders nog een keer na luisteren en kan ze precies zeggen wat ze zei. Midden in het interview begon ze opeens tegen (blijkbaar) een geest te spreken en vertelde hem of haar wat wij kwamen doen. Ze had een wijnglas waar ze water en olie in had gedaan en daar sprak de geest door of zoiets. Dat ze een medicijnvrouw is heeft haar naar Nieuw Zeeland gehaald. De doktoren in een ziekenhuis daar hadden van haar gehoord en hebben een visa geregeld zodat ze mensen in Nieuw Zeeland kon helpen. Ze wilden haar betalen, maar dat wou ze niet want dat mag niet omdat ze planten gebruikt die door God op de aarde zijn gebracht zegt ze en daar kan je geen geld voor vragen. Er kwamen zelfs mensen vanuit Hawai’i en Australie speciaal naar Nieuw Zeeland om haar te zien zei ze. De geest had ook tegen haar gezegd dat ze naar Nieuw Zeeland moest gaan en ze moet naar hem/haar luisteren. Ze moet nu van de geest terug naar Nieuw Zeeland, maar omdat ze het geld niet heeft voor het ticket kan ze niet gaan. Nu heeft de geest haar gestraft en haar voeten verbrand, ze liet haar voeten zien waar inderdaad een klein beetje van verbrand was. Het was een heel bijzonder interview, onder andere omdat zij de enige geinterviewde is die niet om geld of studie naar Nieuw Zeeland is gegaan maar om mensen te helpen als vrijwilliger.

De afgelopen week was sowieso al bijzonder omdat er in twee weken 5 mensen zijn overleden in de omgeving en een oom van Soni. Waarvan ik twee heb ontmoet in verband met mijn onderzoek en de ander de moeder is van een informant. Drie mensen dus die op een of andere manier met mij verbonden waren door mijn onderzoek, wel een beetje spooky. Ik vertelde dit aan Soni en die nacht hoorde ik hem schreeuwen in zijn slaap. De volgende dag vertelde hij dat hij had gedroomd dat ik hem probeerde te wurgen, het voelde voor hem heel echt. Hij zei dat dit zijn eerste nachtmerrie ooit was. Ik moest lachen, want hij was echt bang. Hij dacht dat het misschien een tevolo was (een duivel/geest) (hij maakt wel altijd grapjes) en dat die meegekomen was van de begrafenis. Als iemand is overleden komen deze namelijk de overledene begeleiden naar de hemel. Maar deze had wel lang blond haar, net als ik. Ik ben naar drie begrafenissen geweest, wat een hele beleving is omdat het zo anders is dan in Nederland of elk ander Westers land. En sowieso voor mij, ik was nog nooit naar een begrafenis gegaan. Ook niet in Nederland. De begrafenisplechtigheden kunnen hier twee weken soms zelfs langer duren en er gaat een hele organisatie achter schuil. Ik heb echt mijn ogen uitgekeken en heb ook deelgenomen aan de plechtigheden wat de nabestaanden erg waardeerden. Iedereen keek me wel de hele tijd aan. Lineti zei dat ik mijn fototoestel mee moest nemen om foto’s te nemen. Maar eenmaal daar kon ik het niet doen, het voelde niet op zijn plaats. Lijk dan net een toerist die naar de begrafenis komt om foto’s te nemen. Vond het niet respectvol. Maar op de begrafenis filmden de familieleden de begrafenis en namen ze foto’s. Ik kon het nog steeds niet doen. Dus jammergenoeg geen foto’s.

De eerste begrafenis was van de oom van Soni en die man wilde ik eerst ook interviewen omdat hij een remigrant was en ik heb hem daarom ook ontmoet. Maar ik besloot het niet te doen omdat hij ziek was en ik hoorde dat hij geen engels kon (wat niet waar bleek te zijn!). Nu is hij dus overleden. Naar de begrafenis moet je net als in het westen zwart dragen, maar het verschil is dat je in Tonga daar overheen een ta’ovala moet dragen (dat is een gevlochten pandanusmat die om de middel wordt gedragen voor speciale gelegenheden). Ik dus ook. Iedereen keek me aan, maar ze vonden het allemaal goed dat ik het droeg. De directe familie draagt vaak hele grote matten die soms helemaal van de grond tot de schouders reiken. Ik ging naar de begrafenis van de oom van Soni met Lineti en haar twee dochters Britney en Amelia. Na twee uur bracht ze mij en Britney echter weer terug. Ik zou later die avond met Sia naar een feestje van haar school gaan en Britney moest op tijd slapen. De begrafenis zou namelijk de hele nacht duren. Het enige wat ik daar heb gedaan is gezeten voor de kamer waar de oom in lag. Bij de andere twee begrafenissen ben ik langer geweest en heb ik deelgenomen aan de activiteiten. Ik was bij de andere twee begrafenissen als lid van de kerk aanwezig en niet als deel van de familie.

De kerken spelen hier een belangrijke rol en hebben een soort dienst. Er worden constant kerkliederen gezongen en de kerken wisselen elkaar af. Maar eerst als de leden van de kerk aankomen op de begrafenis brengen ze giften aan de nabestaanden ter ere van de overledene, die bestaan uit tapa (boombastdoek), gewoven matten, lappen stof, manden, bloemen en dergelijke die gebracht worden door de vrouwen en voedsel dat gebracht wordt door de mannen. Er wordt echt enorm veel gegeven. Ik kreeg bij de laatste twee begrafenissen door de vrouwen van de kerk ook wat in mijn handen geduwd. De vrouwen liepen achter elkaar in een rij met de giften gedrapeerd over hun armen. Dan ga je een kamer binnen waar de familie van de overledene zitten. De ene keer waren het alleen maar mannen die in een aparte ruimte tegelijkertijd kava aan het drinken waren, de derde begrafenis waren het vrouwen die voor de kamer van de overledene zaten. Ieder legt omstebeurt de gift voor hun neer op de grond. Bij de mannen wachten we met zijn allen totdat de giften gegeven waren en gingen daar op de grond zitten. Een van de mannen begon zijn dankwoord en daarna gingen we naar buiten. Bij de vrouwen gaven we het en daarna gingen de meeste leden van de kerk naar de overledene en kuste die. Ik heb dat deel overgeslagen. De overledene ligt in een kamer die helemaal versiert is met witte kleden, bloemen, gewoven matten en tapa. Zelf ligt de overledene op een hele stapel tapa en matten en wordt het lichaam op het hoofd na ook met de ‘fine mat’ (de meest waardevolle mat, die wit is en heel fijn is, daarnaast versiert met wol in allerlei kleurrijke patronen, deze mat is voor zowel huwelijk als begrafenis) bedekt. De tapa en ‘fine mat’ zijn heel kostbaar omdat het heel lang duurt om te maken, de vrouwen zijn er dagelijks maanden mee bezig. Als de overledene begraven wordt gaan die allemaal mee het graf in. Uit respect voor de overledene.

Na de giften gegeven te hebben gaan de kerkleden eerst ‘thee drinken’. Er zijn op de plaats van de begrafenisceremonies (meestal huis van de overledene, soms kerk) grote tenten opgezet. Een is vol met lange tafels waaraan je gaat zitten voor de ‘thee’. Je krijgt dan een beker warme chocolade of limonade en daarnaast twee plastic zakjes vol met eten, een vol met brood en boter en de ander vol met gekookte kip, manioca (hoe schrijf je het?), worstjes, eieren en weet ik allemaal wat. Ze eten zich allemaal vol (ook al is het 9:00 ’s ochtends). Ze zeiden allemaal kai, eet!, maar ik had net ontbeten en zo vroeg al dat eten gaat echt niet. Ik nam enkel maar manioce en gaf de rest aan iemand anders die er heel blij mee was. Na gegeten te hebben (sommigen stoppen de restjes in hun handtas) is het tijd om te zingen. Na anderhalf uur zingen gaan ze weer ‘thee drinken’ en neemt een andere kerk het over. Dan gaan ze weer zingen, krijgen weer thee en zo gaat het door. Een bedrijf en vrijwilligers zijn constant bezig met het eten te bereiden en uit te delen. Omdat de kerk heeft gezongen krijgen zij als beloning een stapel tapa, lappen stof en dergelijke. Je geeft dus, maar krijgt ook weer andere tapa en dergelijke terug. Het is een heel reciprociteits gebeuren. Degene die ook giften krijgt is de . Dit kan alleen de zus van de overledene zijn of de kinderen of kleinkinderen van de zus zijn (zowel mannen als vrouwen). Dit komt omdat de zus/broer relatie in Tonga een heel belangrijke is en er veel regels en taboes zijn over hoe zij met elkaar om moeten gaan, zij moeten elkaar respectvol benaderen. Deze persoon moet de hele tijd bij de overledene waken totdat deze begraven is en mag niet van zijn of haar zijde wijken. Zij of hij wordt soms afgewisseld door een ander familielid in de goede lijn zodat zij of hij naar het toilet kan, kan douchen of slapen. Bij de oom van Soni had Satua (zijn oudste zus) deze functie. Ze was echt meer dan een week elke dag bij de begrafenis van ’s ochtendsvroeg tot ’s avonds laat. Echt vermoeiend. Omdat zij deze functie had kreeg ze giften als respect en beloning voor haar werk tijdens de begrafenis.

Er kwamen naar de begrafenissen mensen van overzee, vrienden, familie en kerken, het was echt vol mensen. Wat mij het meest opviel op de begrafenis is dat mensen lachten en plezier hadden, soms zelfs de directe familie. De directe familie moest soms ook huilen als ze op gezette tijden naar de overledene gingen en deze kusten en riepen dan oiaue (in het Nederlands iets als oioioioioi, kreet die je gebruikt als je moet huilen maar ook als je bijvoorbeeld moe bent of iets triest is gebeurd). In Tonga maken ze grapjes, lachten, roddelden ze, kletsen ze over van alles en nog wat en dat is doodgewoon. In Nederland kun je dat absoluut niet maken. Ik vroeg Lineti waarom ze dit deden en Lineti zei dat dit voor veel Tongaanse families een weerzien is na lange tijd omdat ze over de hele wereld verspreidt zijn. Ze leven op verschillende eilanden in Tonga en verschillende landen in de wereld en zien elkaar enkel op begrafenissen en bruiloften. Ze zijn dus ook blij om elkaar te zien na zo lange tijd. Verder duurt de begrafenis zo lang dat je moe wordt van alleen maar treuren en is het goed om te lachen dan maak je het voor de familie draagzamer. Er zijn daarnaast ook mensen op de begrafenis die de overledene niet goed kennen en komen uit respect voor de overledene en de familie, zoals de leden van de kerk. Het maakt voor hen deel uit van de taken in de kerk.

Naast begrafenissen te hebben bezocht heb ik ook wat vreugdevollere dingen gedaan. Ik ben zondag 18 maart naar Pangaimotu gegaan, een eilandresort vlakbij Tongatapu. Het ligt voor de haven van Nuku’alofa. Ik ben met Sia en Pesi (palanginaam is Bessy) gegaan na de ochtendkerk. Pesi is ook een lerares op Tailulu (de school waar Sia werkt) en ken haar via dat. Zij werkt op Pangaimotu en haar oom is de eigenaar. Ze had mij en Sia uitgenodigd en wij hadden de uitnodiging natuurlijk aangenomen. Het nadeel was wel dat het zondag was en we niet konden zwemmen (dat is verboden op zondag). Het was een prachtig eiland met witte stranden en helder water. Ik had echt zin om te zwemmen en dat deden alle toeristen die daar kwamen ook, maar omdat ik met Pesi en Sia gekomen was die zich aan de kerkwet hielden ben ik maar niet gaan zwemmen. Ben wel het water in gaan waden. We hebben daar vooral gezeten en gekletst en hebben een wandeling rond het eiland gemaakt. Ik hoop nog een keer terug te kunnen op een andere dag dan zondag zodat ik kan zwemmen.

Ik heb volgens mij al weer genoeg geschreven. Nog maar drie weken en dan ga ik alweer naar huis. Ik heb er eerlijk gezegd niet zoveel zin in. Wel om jullie allemaal te zien natuurlijk!! Want ik mis jullie wel! Maar ik weet dat als ik terugkom ik heel hard moet gaan studeren en werken en het relaxte leventje hier bevalt me wel. Daarnaast zal ik de mensen hier echt missen ze zijn zo aardig voor me en ik voel me nu echt deel van de gemeenschap. Als ik op straat loop groeten ze me nu allemaal en roepen ze niet he palangi, maar zeggen ze hallo Caro of Caroline, hoe gaat het, enzevoorts. En ik zal moeten gaan wennen aan het snelle Westerse leven in Nederland en een paar gewoontes die ik heb aangeleerd gekregen afleren. Zoals met je handen eten, vrijelijk boeren laten, schreeuwen naar iemand op straat, slapen op het midden van de dag, luieren, enzevoorts. Maar terugkomen naar kaas, gezond eten als groenten en een divers dieet is toch ook weer goed. Want alhoewel ik het Tongaanse eten lekker vind is het niet veelzijdig en wat ik vooral mis zijn de verschillende soorten maaltijden en de vele groenten die beschikbaar zijn. De laatste weken zijn niet alleen voor studie. Tijdens mijn laatste interview ben ik uitgenodigd vrijdag te gaan eten in een beachresort, waar ze een traditioneel Tongaans buffet hebben en er een Tongaanse dansvoorstelling is. Ik ben daar heel blij mee want ik wil zo graag de Tongaanse dansen zien. Verder ga ik zaterdag naar een bruiloft tussen een palangi (westers iemand) en een Tongaan. Ze gaan op de Tongaanse traditionele manier trouwen en Lineti heeft me uitgenodigd mee te gaan zodat ik kan zien hoe dat gaat. Ook zullen op zaterdag Malia en Stephania (een Nederlandse) arriveren. Volgende week is er de intercollege competition, wat betekent dat de verschillende scholen het in drie dagen tegen elkaar op zullen nemen in verschillende sporten. Het is hier een groot ding en de kinderen zijn zich al weken aan het voorbereiden. Ik heb ze al hun schoolliederen horen oefenen en hun cheers. Dit zal allemaal plaatsvinden in het centrale stadium. Ik zal Tailulu, de kerkschool, steunen en zal oranje dragen (net als koninginnedag). Verder heb ik afgesproken om met Sia die vrijdag naar ‘Eua te gaan, een eiland drie uur varen van Tongatapu. Hier schijnt prachtige natuur te zijn. Het goede is dat we dan bij familie van Sia kunnen verblijven. Maandagochtend willen we weer terugkomen. Ik heb er zin in. Nu ga ik echt stoppen.

‘Alu a e!!

Karlijn